Ancient Indian Education System: A Journey from Self to Supreme Knowledge

Introduction

In today’s digital world, education is often associated with marks, degrees, and jobs. But did you know that in ancient India, the purpose of education was self-realization and inner growth? The roots of Indian education lie deep in the Vedic and Buddhist traditions, where learning was not just about gaining information—but about discovering truth and living a meaningful life.

Let’s take a journey through the ancient Indian education system, its structure, and the stages of learning that built wise, reflective, and responsible human beings.

The Foundation: Vedic Education

The Vedic system is one of the oldest forms of organized education. It was entirely oral—knowledge was passed from the teacher (guru) to the student (shishya) through direct interaction. Sanskrit was the primary medium of instruction.

Key texts included:

• The four Vedas
• Upanishads
• Six Darshanas (Nyaya, Vaisheshika, Sankhya, Yoga, Mimamsa, and Vedanta)
• Puranas
• Tarka Shastra (logic)

Education in those times wasn’t just about memorizing scriptures—it was a spiritual discipline.

The Three Pillars of Learning

Education in ancient India followed a beautiful and logical process of understanding knowledge. It was called:

1. Sravana (ಶ್ರವಣ): Listening and absorbing sacred knowledge (‘Shrutis’) with devotion.
2. Manana (ಮನನ): Thinking deeply and reflecting on what was heard.
3. Nidhidhyasana (ನಿದಿಧ್ಯಾಸನ): Applying that understanding in real life to realize truth.

This system encouraged critical thinking, patience, and wisdom—skills still relevant today.

Streams of Knowledge: Paravidya and Aparavidya

In ancient Indian thought, knowledge was divided into two broad categories:

• Paravidya (ಪರವಿದ್ಯಾ): Higher knowledge related to spiritual wisdom, the soul, and liberation.
• Aparavidya (ಅಪರ ವಿದ್ಯಾ): Lower knowledge that focused on secular sciences, arts, and worldly skills.

While both were respected, Paravidya was considered the ultimate path to self-realization.

Focus on Ethics and Holistic Growth

Unlike modern systems that often chase numbers and rankings, ancient Indian education was holistic. It aimed at building character, discipline, humility, and harmony between the body, mind, and soul.

Indian sages and students paid attention even to the correct pronunciation of every word, as sound (Shabda) was considered divine. Students lived with their teachers (Gurukul system), learning values like simplicity, self-reliance, and service.

Relevance Today

As we work towards building a New Education Policy, there’s so much we can learn from our roots:

• Can we bring back the focus on values?
• Can learning be more about thinking and doing rather than memorizing?
• Can we see education as a lifelong journey rather than a race?

The ancient system of learning is not outdated—it’s timeless. With modern tools and ancient wisdom combined, we can create a brighter, more conscious future.

Conclusion

The ancient Indian education system was not just about academic achievement—it was about transforming the individual from within. From Sravana to Nidhidhyasana, from Aparavidya to Paravidya, the journey was one of self-discovery, discipline, and harmony.

In an age of AI and information overload, perhaps what we truly need is the wisdom of the past—to listen deeply, reflect sincerely, and live truthfully.

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಶಿಕ್ಷಣ ವ್ಯವಸ್ಥೆ: ಆತ್ಮಜ್ಞಾನದಿಂದ ಪರಮಜ್ಞಾನದತ್ತ ಒಂದು ಪಯಣ

ಪರಿಚಯ

ಇಂದಿನ ಡಿಜಿಟಲ್ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಅಂದರೆ ಅಂಕೆಗಳು, ಪದವಿಗಳು ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗ ಎಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತೇವೆ. ಆದರೆ, ನೀವು ತಿಳಿದಿರಬಹುದೇ – ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣದ ಗುರಿಯೇ ಬೇರೆಯಿತ್ತು. ಅದು ಆತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದ ಪಥವಾಗಿತ್ತು, ಮನಸ್ಸು ಮತ್ತು ಆತ್ಮದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಾಗಿ.

ಈ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ನಾವು ವೇದ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಪರಂಪರೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ನೋಡಿ, ಅದರ ಮಾನವೀಯತೆ ಮತ್ತು ನೈತಿಕತೆಯ ಅರಿವು ಹೇಗಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳೋಣ.

ವೇದ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮೂಲಭೂತ ತತ್ವಗಳು

ವೇದ ಶಿಕ್ಷಣವ್ಯವಸ್ಥೆ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಅತ್ಯಂತ ಪುರಾತನ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಪದ್ಧತಿಯಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯೆ ಉಪ್ಪನಾಯಿಸುವುದು ಶ್ರವಣದ ಮೂಲಕ, ಒಬ್ಬ ಗುರು ತನ್ನ ಶಿಷ್ಯರಿಗೆ ಬೋಧಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆ ಮುಖ್ಯ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿತ್ತು.

ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಈ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದ್ದವು:

• ಏಳು ವೇದಗಳು
• ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು
• ಆರು ದರ್ಶನಗಳು (ನ್ಯಾಯ, ವೈಶೇಷಿಕ, ಸಾಮಖ್ಯ, ಯೋಗ, ಪೂರ್ವ ಮಿಮಾಂಸಾ, ವೇದಾಂತ)
• ಪುರಾಣಗಳು
• ತರ್ಕ ಶಾಸ್ತ್ರ (ಲಾಗಿಕ್)

ಪಾಠವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಮೂರು ಹಂತಗಳನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು:

1. ಶ್ರವಣ (Sravana): ಗುರುಗಳಿಂದ ಶ್ರುತಿ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು.
2. ಮನನ (Manana): ಕೇಳಿದ ವಿಷಯವನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಿ ಯೋಚಿಸುವುದು.
3. ನಿದಿಧ್ಯಾಸನ (Nidhidhyasana): ಆ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡು ಅನುಭವಿಸುವುದು.

ಇದು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಆಲೋಚನೆ, ಆತ್ಮ ಪರಿಶೀಲನೆ ಮತ್ತು ಸತ್ಶೀಲ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಉತ್ತೇಜನ ನೀಡಿದ ಪದ್ಧತಿ.

ವಿದ್ಯೆಯ ವಿಭಾಗಗಳು: ಪರವಿದ್ಯಾ ಮತ್ತು ಅಪರ ವಿದ್ಯಾ

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ವಿದ್ಯೆ ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಹಂಚಲಾಗಿತ್ತು:

• ಪರವಿದ್ಯಾ (Paravidya): ಆತ್ಮಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ತತ್ತ್ವಗಳ ಅಧ್ಯಯನ.
• ಅಪರ ವಿದ್ಯಾ (Aparavidya): ಲೋಕಿಕ ವಿಜ್ಞಾನ, ಕಲಾ ಮತ್ತು ಜ್ಞಾನದ ಭಾಗ.

ಇವು ಎರಡು ಅಗತ್ಯವಾದ ವಿದ್ಯಾ ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿದ್ದರೂ, ಪರವಿದ್ಯೆ ಅತ್ಯುನ್ನತವಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಸಂಸ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಸಂಪೂರ್ಣ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಅಭಿವೃದ್ದಿಗೆ ಒತ್ತು

ಇಂದು ಶಿಕ್ಷಣ ಅಂದರೆ ಅಂಕೆ, ಪರೀಕ್ಷೆ, ರ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಎಂದರೆ, ಪ್ರಾಚೀನ ವಿದ್ಯಾ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಶೀಲ, ಸಂಯಮ, ದಯೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಪ್ರತಿ ಪದ, ಪದ್ಯ ಅಥವಾ ಅಕ್ಷರದ ಉಚ್ಚಾರಣೆಗೆ ವಿಶೇಷ ಗಮನ ನೀಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಗುರುಕುಲ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಗುರುವಿನ ಬಳಿ ವಾಸವಿದ್ದು, ಸರಳ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಸೇವಾ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ಕಲಿಯುತ್ತಿದ್ದರು.

ಇಂದಿನ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗೆ ಪಾಠಗಳು

ನವೀಕರಣ ಶಿಕ್ಷಣ ನೀತಿಯಲ್ಲಿಯೂ ನಾವು ಈ ಪಾಠಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಬಹುದು:

• ವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಮತ್ತು ಅನುಭವಿಸುವುದು ಮುಖ್ಯವಾಗಲಿ
• ಬದುಕು ಹಾಗೂ ಜೀವನ ಮೌಲ್ಯಗಳ ಅರಿವು ಕಲಿಯೋಣ
• ತಾಂತ್ರಿಕತೆಯ ಜೊತೆಗೆ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನವೂ ಬೇಕು

ಉಪಸಂಹಾರ

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯ ವಿದ್ಯಾ ಪದ್ಧತಿ ಎಂದರೆ ಕೇವಲ ಪಠ್ಯವಸ್ತು ಅಲ್ಲ, ಅದು ಜೀವನದ ಧ್ಯೇಯ. ಶ್ರವಣದಿಂದ ನಿದಿಧ್ಯಾಸನದವರೆಗೆ, ಅಪರ ವಿದ್ಯೆಯಿಂದ ಪರವಿದ್ಯೆಯವರೆಗೆ, ಈ ಪಯಣವು ಮಾನವನ ಒಳಗಿನ ಬೆಳಕು ಅನಾವರಣ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಿತು.

ಇಂದು ತಾಂತ್ರಿಕತೆಯ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ, ನಮ್ಮ ಪುರಾತನ ಮೌಲ್ಯಗಳು ಹೊಸ ಬೆಳಕು ತರಬಹುದು—ನಾವು ಕೇಳೋಣ, ಯೋಚಿಸೋಣ ಮತ್ತು ಸತ್ಯವನ್ನು ಬದುಕೋಣ.